Schepen

Gepubliceerd op 26 februari 2025 om 22:28
In vroegmiddeleeuws Frisia was reizen over water vaak veel sneller dan reizen over land. Het drassige veen en de dichtbegroeide broekbossen maakten het land vrijwel onbegaanbaar. De Friezen waren om deze reden afhankelijk van schepen om zich door het met kreken en prielen dooraderde landschap te vervoeren. Een werkelijk varend volk!
 
Boomstamvaartuigen
Het oudste vaartuig dat de vroegmiddeleeuwse Friezen gebruikten voor dit doeleind was de boomstamkano. Zoals de naam al verraadt, bestond dit type vaartuig uit een uitgeholde boomstam. Dergelijke boomstamkano’s werden op z’n minst al gebruikt in het Mesolithicum. De boomstamkano uit Pesse in Drenthe stamt met diens 10.000 jarige leeftijd uit dit tijdperk en is daarmee het oudst bekende vaartuig ter wereld. In de Romeinse tijd werd het ontwerp van de boomstamkano aangepast tot een boomstamboot; de boomstam werd naar buiten gebogen en in vorm gehouden met houten spanten. De boot werd hiermee groter, zodat er meer ladingen of mensen mee vervoerd konden worden. De beroemdste vondst van een dergelijke boomstamboot is het 'Utrecht I'-schip. Deze boomstamboten waren - in tegenstelling tot de boomstamkano's - mogelijk zeewaardig. In Engeland is namelijk een boomstamboot gevonden die gemaakt is van Nederlands hout; het Queenhithe schip. Deze boomstamboot wordt gedateerd in de tiende eeuw.
 
Rivieraken
Rivieraken werden gebruikt om goederen en volk te vervoeren. Het ontwerp van de vroegmiddeleeuwse rivieraak verschilt niet wezenlijk van die van hedendaagse rivieraken: het zijn grote, brede schepen met een platte bodem die gebruikt werden voor vrachtvervoer. De bodemplanken van het schip werden karveel (naast elkaar) bevestigd, zodat rivieraken geen kiel hadden. Dit type schip vervulde diens doel zodoende in binnenwateren. De rivieraken blijken veelvoorkomend te zijn geweest in vroegmiddeleeuws Frisia en diens achterland. Verschillende gehele vondsten van rivieraken zijn opgegraven in Utrecht, Vleuten, Deventer en Tiel, en gerecyclede onderdelen zijn gevonden in waterputten in Oegstgeest en Leeuwarden. De vroegste vroegmiddeleeuwse rivieraak is het 'Utrecht 6'-schip, gedateerd op 680 na christus.
 
Koggen
Natuurlijk beschikten de Friezen echter ook over zeewaardige schepen die lange reizen op open zee konden verduren; de koggen. De Friezen gebruikten dit schip kennelijk zelfs zo vaak dat zij in de Annales Bertiniani uit de negende eeuw omschreven worden met het woord ‘Cokingi’, dat zich vertaalt naar ‘volk van de kogge’. Hoe deze schepen eruit zagen is daarentegen niet geheel zeker. Zeker is wel dat de Friese koggen niet uitwisselbaar waren met de koggen gebruikt door de Hanze in de twaalfde en dertiende eeuw. Waarschijnlijkerwijs is de Friese kogge wel aan te merken als de voorloper van de latere koggen van de Hanze, maar waren de twee schepen niet hetzelfde. De Friese kogge was waarschijnlijk gemaakt van overnaads (overlappende) bevestigde planken en had het mogelijk een loefbijter, wat een soort rechthoekige, afneembare kiel is. Dit voegde de voordelen van een platbodem in ondiep water samen met het laveervermogen van een echte kielboot. Het gebruik van loefbijters in de Scandinavische scheepsbouw is bekend door een afbeelding daarvan op een houten meubelstuk uit het Oseberg-schip. Hierdoor rijst de vraag hoe vergelijkbaar Friese en Scandinavische schepen waren, maar dit blijkt moeilijk te beantwoorden door een gebrek aan daadwerkelijke vondsten van vroegmiddeleeuwse koggen in Frisia. Een link naar een digitale reconstructie van een interpretatie van een Friese kogge is toegevoegd in de bronnenlijst!

 

Afbeelding van een Friese kogge. Tekening door Arne Zuidhoek.

Afbeelding van een vroegmiddeleeuwse rivieraak. Tekening door Arne Zuidhoek.

Afbeelding van een schip met loefbijter op een houten meubelstuk uit het Oseberg-schip, circa 800. Viking Ship Museum, Oslo, Noorwegen.

Afbeelding van een schip op de keerzijde van een Dorestad-schip type denarius van Lodewijk de Vrome. Deze munten werden in Dorestad - het hedendaagse Wijk bij Duurstede - geslagen. Is dit wellicht een afbeelding van een Friese kogge zonder loefbijter?

 

Bronnen en verder lezen:

 

«   »

Reactie plaatsen

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.