“De tiende keur is, dat de Friezen niet verder op heervaart behoeven te trekken dan oostwaarts tot de Wezer en westwaarts tot het Vlie en zuidwaarts niet verder dan dat zij des avonds weer thuis kunnen komen, zodat zij hun land tegen het noordelijk leger en tegen de zee kunnen beschermen.”Deze passage uit de Zeventien Keuren, een Oudfriese rechtstekst uit de late twaalfde eeuw, beschrijft een van de privileges die de Friezen volgens de overlevering van Karel de Grote hadden gekregen voor hun eerbetoon aan de Franken. Alhoewel de Zeventien Keuren zijn opgesteld om de Friese Vrijheid – de unieke positie van de Friezen buiten het feodale stelstel gedurende de hoge en late middeleeuwen – te rechtvaardigen en te verklaren, grijpt de tekst wel terug op een daadwerkelijke uitzonderingspositie die de vroegmiddeleeuwse Friezen hadden binnen het Karolingische rijk: de vrijstelling van de gebruikelijke heervaartsplicht om de Friese kustgebieden te beschermen. Dit bericht richt zich op de organisatie van de vroegmiddeleeuws Friese kustverdediging.

Aan de kust van het huidige Noord-Holland werd in 1989 een vondst gedaan van een zogenaamde ‘sleutelbos’. Deze sleutelbos bleek echter een zilveren armring te zijn! De armring van Callantsoog heeft een kenmerkend uiterlijk, bestaande uit één grote ring van 7.6 cm diameter met vijf kleinere ringetjes eraan van ongeveer 2.5 cm diameter en dateert uit de tiende eeuw.

In Britsum werd in het begin van de 20e eeuw een houten object gevonden. Het bleek om een houten middenstuk te gaan van een instrument dat gedateerd werd tussen 800 en 1000 n.chr.. Bij deze willen wij een redelijk onderbelicht instrument uit vroegmiddeleeuws Frisia onder de aandacht brengen; de hoornpijp.

Vroegmiddeleeuwse handel is niet te bespreken zonder de Friezen: de vroegmiddeleeuwse Friezen hadden zo’n groot aandeel in de handel dat het woord ‘Frisiones’ in een oorkonde uit 829 - over de bouw van de kathedraal in Worms - gelijk stond met de betekenis voor ‘lange-afstandshandelaar’! De zogenaamde ‘Friese handel’ – dat in dit bericht besproken gaat worden – kent zijn aanloop en oorsprong in de Noordzeecultuur van de zevende en begin achtste eeuw. Dit bericht zal zich echter enkel richten op het hoogtepunt van deze handel in de negende eeuw. De Noordzeecultuur zal later in een apart bericht beschreven worden.

Spades! In het terpengebied zijn verschillende vondsten gedaan van spades, namelijk in Oostrum (Fr.) en Joeswerd (Gr.), en mogelijk ook uit Ezinge (Gr.). Kenmerkend voor deze werktuigen is dat zij gemaakt zijn uit één stuk eikenhout en een rechthoekig, licht taps-toelopend blad hebben. Deze laatste eigenschap is kenmerkend voor de spade: in tegenstelling tot een schep – die gebruikt wordt om te scheppen, dient een spade om te spitten. Het rechte, rechthoekige blad was om deze reden uitermate geschikt voor het steken van zoden en turf. Mogelijk werden de spades ook gebruikt voor het graven van sloten, het opwerpen van verdedigingswerken zoals ringwalburgen of landweren (een aarden wal met een met doornenhagen begroeide greppel) en later, het opwerpen van dijken. De originele spades zijn te bewonderen in de online collecties van het Fries Museum en het Groninger Museum.

Ontginningen en overstromingen! Of het de aanleg van dammen en sloten door de Cananefaten betreft, of de Deltawerken uit de jaren zeventig; het leven met en strijden tegen het water zit in onze aard. Een belangrijk onderdeel uit onze geschiedenis zou het landschap drastisch veranderen en uiteindelijk veel wateroverlast veroorzaken; veenontginningen. De bekendste ontginningen zijn wellicht het turfsteken uit de 19e en 20e eeuw of de Grote Ontginningen uit de 13e eeuw. Eén van de eerste veenontginningen vond echter veel eerder plaats, in vroegmiddeleeuws Frisia. Vooral in het zogenaamde Westflinge vonden zeer vroeg afgravingen plaats. In dit bericht hierover meer!

In het terpengebied zijn verschillende vondsten gedaan waarvan wordt aangenomen dat zij als landbouwwerktuigen dienst deden. Een van deze vondstcategorieën zijn stukken gewei met twee geweipunten eraan. Vermoedelijk deden deze werktuigen dienst als schoffels of kluitbrekers, of als hooivorken. Volgens Roes bevat de collectie van het Fries Museum meer dan dertig van deze geweistukken. De collecties van het Rijksmuseum bevat er drie, waarvan allen uit Friesland komen, en het Groninger Museum bevat er één. Vondsten van dergelijke werktuigen ontbreken in het strandwalgebied van het voormalige West-Frisia, wat suggereert dat deze geweistukken mogelijk enkel in gebruik waren in het terpengebied.

In de Lex Frisionum, een optekening van vroegmiddeleeuws Fries recht, worden verschillende standen genoemd. Deze wetsteksten tonen een strakke scheidslijn tussen de rechten van de adel, de vrijen en de onvrijen. In de Nederlandse vroegmiddeleeuwse reenactment scène wordt er vrijwel geen aandacht geschonken aan deze verschillende standen, vooral niet aan de positie die de laagste stand van slaven en halfvrijen daarin innam. Dit bericht zal daarom een overzicht geven van de stand van onvrijen in verschillende vroege middeleeuwse samenlevingen, en aan de hand daarvan verder uitweiden over de onvrijen in Frisia.

Proost! Met de feestdagen achter de rug kan menig mens vast geen eten of drank meer zien. In de vroege middeleeuwen vond er ook menig feest plaats, en een geliefd glas waarmee destijds een heildronk uit kon worden gebracht was de stortebeker. Vondsten van deze glazen zijn in West-Frisia gevonden in Domburg en Bloemendaal en in Centraal-Frisia in Ferwert, Wons, Makkum en Pingjum. Heden ten dage maken de vondsten respectievelijk deel uit van de collecties van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, het Huis van Hilde en het Fries Museum.

Een tijd geleden schreven onze kompanen van Sköll reenactment een bericht over verschillende soorten hoofddeksels uit de Vikingtijd. De meeste mutsen waar zij over schreven kwamen uit Frisia. Wij, als groep die vroegmiddeleeuws Frisia uitbeelden, konden daarom niet nalaten om ook over dit onderwerp te schrijven. Vergeet niet ook het originele bericht en pagina van Sköll reenactment te bekijken!

In vroegmiddeleeuws Frisia was reizen over water vaak veel sneller dan reizen over land. Het drassige veen en de dichtbegroeide broekbossen maakten het land vrijwel onbegaanbaar. De Friezen waren om deze reden afhankelijk van schepen om zich door het met kreken en prielen dooraderde landschap te vervoeren. Een werkelijk varend volk!

Eén van de dingen dat het terpengebied van Centraal- en Oost-Frisia onderscheidt van West-Frisia zijn de vele vondsten van fluiten. In totaal zijn er minstens vierentwintig botfluiten bekend uit Friesland en een aanvullende negen anderen uit Groningen. Dat zijn een hoop fluiten; mogelijk een teken dat de fluit ooit een zeer begeerd en geliefd instrument was!